خطر ریزگرد ها اینبار در شمال کشور - مجله سرگرمی

به گزارش همشهری، گرچه بخش زیادی از ریزگرد های شمال کشور با منشا صحرای قره قوم ترکمنستان، بزرگ ترین صحرای شنی دنیا در منطقه ها شاقتصادی گلستان دیده می شوند، اما مازندران و گیلان هم از این پدیده در امان نیستند. آنچه نگرانی از وقوع ریزگرد های شمال را تشدید می نماید، افزایش مقدار خشکی و منطقه ها بیابانی در این خطه به ظاهر سبز کشور است؛ بنابر اعلام سازمان حفاظت از جنگل ها طی 4 دهه اخیر حجم جنگل ها در این منطقه به کمتر از نصف گذشته کاهش پیدا نموده است.

طبق این آمار از 3 میلیون و 600 هزار هکتار اراضی جنگلی شمال، یک میلیون و 800 هزار هکتار به جای مانده است و این موضوع در کنار خشکی پهنه های وسیع آبی مانند 30 درصد خلیج گرگان، تالاب انزلی و بخش وسیعی از تالاب میانکاله به واسطه خشکی خلیج گرگان و پسرفت آب خزر، منطقه ها مستعد بیابانی و فراورینماینده گردوغبار و ریزگرد در 3 استان شاقتصادی را توسعه داده است. تراکم بالای جمعیت در نوار باریک ساحلی خزر و نزدیکی شهر ها و روستا ها به کانون هایی با احتمال بالای وقوع ریزگرد، زندگی در این مجتمع های زیستی شمال را در آستانه خطر آلودگی هوا و ذرات گردوغبار قرار داده است.

نیم میلیون ساکن شمال در آستانه ریزگرد

خشکی خلیج گرگان علاوه بر آسیب های گسترده در حوزه های محیط زیستی و اقتصادی به گلستان و تحت تأثیر قرار دادن مستقیم معیشت حاشیه نشینان به ویژه صیادان و فعالان گردشگری، پاکیزگی هوای بیش از نیم میلیون نفر از ساکنان شمال شرقی کشور را در آستانه خطر قرار داده و با احتمال وقوع ریزگرد های دائمی روبرو نموده است.

درصورت وقوع ریزگرد، اهالی بهشهر، نکا، گلوگاه در مازندران و بندرگز، نوکنده، گمیشان و کردکوی در گلستان مستقیما تحت تأثیر گردوغبار برخاسته از بستر خشک خلیج قرار می گیرند. مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان در این باره می گوید: منشا ریزگرد های شمال ایران و به ویژه گلستان به طور عمده صحرای قره قوم در ترکمنستان است که مساحتی حدود 350 هزار کیلومترمربع دارد. وسعت کل گلستان 20 هزار کیلومترمربع و این یعنی صحرای قره قوم 17 برابر کل استان است.

سیدمحسن حسینی درباره سایر کانون های ریزگردی داخلی در این استان هم شرح می دهد: حوضه اترک در گلستان با حدود 8 هزار کیلومترمربع وسعت به اسم منطقه ای مستعد بیابانی شدن مطرح است که 1300 کیلومترمربع آن می تواند در زمان های خاص و در اثر وزش باد های شدید شمال به جنوب ریزگرد فراوری کند. بعلاوه خلیج گرگان با وسعتی در حدود 400 تا 500 کیلومترمربع (در سال های اخیر حدود 8 تا 10 هزار هکتار آن کاملا بی آب شده و سطح آب آن هم به طور میانه تا 85 سانتی متر کاهش یافته است) در بخش های خشک شده و درصورت وزش باد های شدید غرب به شرق منشا فراوری ریزگرد خواهد بود.

او با بیان اینکه دریای خزر در 100 سال گذشته بیش از 4 متر نوسان های تراز آب و در سال های اخیر شاهد افت شدید تراز آب بوده است، می گوید: این نوسان در بخش های عمیق دریا تأثیر چندانی باقی نمی گذارد، اما در نواحی ساحلی مانند خلیج گرگان که دارای عمقی کمتر از 4 متر است موجب تغییرات زیادی از نظر هیدرودینامیکی، شکل شناسی و زیست محیطی می گردد.

حسینی با بیان اینکه در سال های نه چندان دور خلیج گرگان از دهانه آشوراده-بندرترکمن و کانال خزینی با دریای خزر در ارتباط بوده است، می افزاید: هم اکنون این ارتباط فقط از دهانه آشوراده-بندرترکمن به عرض تقریبی 2 کیلومتر با دریای خزر برقرار است. کانال خزینی در سال های اخیر با کاهش سطح آب دریا و افزایش رژیم رسوب گذاری مسدود شده و دهانه آشوراده-بندرترکمن هم از ناحیه چپاقلی واقع در شرق خلیج با دریای خزر در ارتباط است. به گفته وی، هم اکنون عمق خلیج گرگان که در بعضی نقاط به حداکثر 4 متر می رسید به یک و نیم متر کاهش پیدا نموده است.

لایروبی رودخانه های منتهی به خلیج

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان بعلاوه درباره برنامه های شرکت آب منطقه ای درباره خلیج گرگان می گوید: برنامه شرکت آب منطقه ای در شمال کشور مراقبت از تالاب هاست و در نتیجه، در سال های اخیر ضمن راهنمایی آب مناسب از مصرف حق آبه زیست محیطی تالاب ها جلوگیری کردیم.

حسینی شرح می دهد: با وجود خشکسالی سال جاری و کاهش 30 درصدی بارندگی ها، سیلاب های جاری در فصل تابستان را به سمت تالاب، سد ها و ذخایر آبی منطقه راهنمایی کردیم و از سوی دیگر به ویژه در ماه های مرداد و شهریور آبی از تالاب سد های مذکور به پایین دست باز نشد و در نتیجه، هم اکنون تالاب سد های استان از شرایط مطلوبی برخوردارند. وی با بیان اینکه شورای عالی تالاب ها درباره خلیج گرگان وظایفی را برای دستگاه های مختلف مشخص نموده است، ادامه می دهد: وظیفه شرکت آب منطقه ای مازندران و گلستان لایروبی رودخانه های منتهی به خلیج گرگان و به تناسب اعتبار در حال اجرا است.

199 هزار هکتار کانون مستعد داخلی

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان هم درباره جزئیات مصوبات ستاد مقابله با گردوغبار کشوری در این استان به همشهری می گوید: در ستاد مقابله با گردوغبار مطالعه جامعی درباره کانون های داخلی و خارجی ریزگرد انجام و براساس این مطالعه 199 هزار هکتار از مساحت استان به اسم کانون های داخلی مستعد مشخص شد که عمده این کانون ها در 3 شهرستان گنبدکاووس، گمیشان و آق قلا واقع هستند.

محمدرضا کنعانی با بیان اینکه مطالعات منشایابی انجام و برنامه اقدام و عمل به تفکیک همه استان ها طبق مصوبه ستاد مقابله با گردوغبار به دستگاه های مربوطه ابلاغ شده است، می افزاید: منابع اقتصادی تا سرانجام سال 1400 مشخص می گردد. وی درباره خلیج گرگان به اسم کانون مستعد ریزگرد هم شرح می دهد: در مطالعات ستاد گردوغبار کشور، خلیج گرگان به اسم نقطه مستعد دیده نشده، بلکه برای خلیج برنامه جداگانه ای در ستاد ملی تالاب ها مشخص شده است. اما طبیعتا خشکی خلیج گرگان علاوه بر اثر منفی بر آبزیان و پرندگان و در مجموع زیست بوم منطقه اثرات ریزگردی هم خواهد داشت.

کنعانی با بیان اینکه درباره خلیج گرگان طرح جامع احیا تصویب و تکالیف همه دستگاه ها هم به آن ابلاغ شده است، اظهار می نماید: یکی از مهم ترین محور های این طرح که در تاریخ شانزدهم فروردین سال جاری مصوب شد تکلیف سازمان بنادر برای لایروبی کانال های آب رسان است.

تشکیل کانون ریزگردی در مازندران

در نوار ساحلی خزر و در همسایگی گلستان، استان مازندران هم تحت تأثیر خشکی خلیج گرگان واقع شده است. مدیرکل حفاظت از محیط زیست مازندران در این باره می گوید: غرب خلیج گرگان و میانکاله متاثر از چند عامل متعدد در حال خشک شدن است تا جایی که حدود 25 درصد تا ضلع غربی خشک شده و می تواند کانون بالقوه ریزگرد ایجاد کند.

حسینعلی ابراهیمی کارنامی با بیان اینکه مجموعه مطالعات جامعی در حوضه آبریز میانکاله صورت گرفته است، می افزاید: احیای تالاب با لایروبی کانال های قسمت شرقی یعنی چپاقلی و خزینی، تامین آب از حوضه های همجوار یا انتقال آب به این ناحیه به روش های مختلف پمپاژ از ضلع غربی تالاب در این مطالعات دیده شده است. او با بیان اینکه آثار آلاینده ها و رسوب گذاری ها هم خشکی تالاب را تشدید می نماید، ادامه می دهد: قطعا یکی از استان هایی که در اثر خشکی تالاب تحت تأثیر آثار گردوغبار قرار می گیرد مازندران و به ویژه شرق آن است.

ابراهیمی کارنامی نقش مردم و بهره برداران در این حوضه آبریز را یکی از مهم ترین نقش ها در کنترل خشکی این پهنه می داند و می گوید: طبق مطالعات صورت گرفته تقریبا تمام مسائل به صورت کارشناسی مشخص شده، اما مطالعات جزئی تری هم در دست انجام است که احتمالا تا سرانجام مهر به سرانجام می رسد.

وی با بیان اینکه در مجموع در حوضه جنوب شرق مازندران عوامل تشدیدنماینده وجود دارد، می افزاید: در حوزه شهرستان جویبار و گلوگاه، بهشهر و نکا در قسمت های جلگه ای در سال های اخیر با کسری مخزن آب زیرزمینی در حدود 6 میلیون مترمکعب روبرو شدیم که طبیعتا تحت تأثیر بهره برداری های گسترده است.

منشا ریزگردی در گیلان

ریزگرد ها گرچه در حاشیه خزر به سمت غرب شدت و حجم کمتری دارند، اما گیلان هم از این پدیده نوظهور در جلگه شاقتصادی در امان نمانده است. 30 اردیبهشت بهاری که گذشت ریزگرد ها با وسعت و غلظت بالا یک بار دیگر به تدریج به همه ایستگاه های جلگه ای گیلان رسید و تقریبا همه شهروندان در این منطقه ها هوای غبارآلود، کاهش دیدافقی و کاهش کیفیت هوای تنفسی و پدیده گرد و خاک را تجربه کردند.

بنابر اعلام سازمان هواشناسی گیلان، اگرچه این واقعه یکی از بزرگ ترین پدیده های ریزگردی در گیلان بود، اما تقریبا در بسیاری از روز های تابستان سال جاری هم تداوم پیدا کرد.

مدیرکل هواشناسی گیلان درباره منشا این ریزگرد ها که منطقه ها وسیعی از استان را تحت تأثیر قرار می دهد می گوید: 2 گروه گردوغبار گیلان را متاثر می نماید؛ دسته نخست با منشا بیابان های کشور های خاورمیانه است که در حرکت به شرق با توجه به نفوذ به عمق جو می توانند علاوه بر گذر از تنگه منجیل به تراز های بالایی جو نفوذ نمایند و از سد البرز هم بگذرند و در جلگه گیلان توسعه پیدا نمایند. این دسته غبار ها به علت طی مسافت طولانی درشت دانه را ته نشین می نمایند و ذرات ریزتر آن با نفوذ بالا به ریه انسان می رسند.

محمد دادرس دسته دوم گردوغبار گیلان را ناشی از بیابان های بخش های شرقی، شاقتصادی و غربی دریای خزر می داند و می افزاید: این گروه در فصول گرم سال و در شرایط کاهش بارش تشدید می شوند. نکته مهم به دام افتادن این توده گردوغبار در جلگه گیلان حین برخورد با سد کوهستانی البرز است که موجب افزایش غلظت این آلاینده می گردد.

به گفته کارشناسان منابع طبیعی و کشاورزی گیلان، بیشترین تأثیر این ریزگرد ها بر مراتع و کیفیت خوراک دام و لبنیات این منطقه است که علاوه بر تأثیر در کیفیت هرم غذایی، معیشت و عایدی کشاورزان و دامداران استان را تحت تأثیر قرار می دهد. علاوه بر این درصورت تداوم وقوع ریزگرد اثرات مخرب آن بر زیست جنگل های شاقتصادی مانند بلوط های زاگرس آشکار خواهد شد.

جای خالی سیاست های خارجی

با وجود این هنوز هیچ اقدام مؤثری از سوی وزارت خارجه برای تدوین پروتکل و دستورالعمل مؤثری برای کنترل ریزگرد های با منشا خارجی در گیلان انجام نشده که این موضوع درباره بیابان زایی از منطقه مرزی قره قوم در استان گلستان هم صادق است.

وقوع توفان شن بزرگ 5 شهریور در شمال گلستان با منشا صحرای قره قوم که عموما خراسان شاقتصادی و حتی شهر مشهد در خراسان رضوی را هم تحت تأثیر قرار داد موضوع ریزگرد های شمال را یک بار دیگر روی میز مدیران آورد.

بنابر آمار منتشر شده از سوی استانداری گلستان، ریزگرد ها با منشا قره قوم به اسم بزرگ ترین منشا ریزگردی فعال در شمال کشور به طور مستقیم بر معیشت ساکنان شمال و شرق استان تأثیر می گذارد تا جایی که بنا بر همین آمار 650 هزار هکتار از اراضی کشاورزی گلستان به طور مستقیم تحت تأثیر مخرب این ریزگرد ها قرار می گیرد.

در 3 استان شاقتصادی بیش از 7 میلیون و 500 هزار نفر ساکن هستند که ریزگرد ها علاوه بر تبعات منفی بر سلامت تنفسی به طور مستقیم معیشت حاصل از کشاورزی و دامپروی آن ها را هم در خطر قرار می دهد؛ مشاغلی که عمده اشتغال ساکنان شمال در شمول آن واقع شده است. بعلاوه به نظر می رسد سرعت رشد بیابان و آسیب های آن یکی از خوش آب و هواترین نقاط کشور را به ورطه نابودی می کشاند مگر آنکه دولت اقدام عاجلی کند؛ اقدامی فرای تصمیم هایی که فقط روی اوراق دولتی مصوب می گردد.

مهاجرت های اقلیمی و ریزگرد های شاقتصادی

شهر های خوش آب و هوا و سرسبزی که معمولا به اسم مقصد مهاجران اقلیمی شناخته می شوند با افزایش جمعیت در معرض تهدید قرار می گیرند. رضا علیزاده، عضو هیأت علمی پژوهشکده گیلان شناسی پیش از این در تبادل نظر با همشهری اظهار نموده بود: شهر های شاقتصادی با وجود همه داشته های طبیعی ظرفیت محدودی برای پذیرش جمعیت دارند. اصفهان از ابتدا کویر و بیابان نبود یا شهر های جنوبی با ریزگرد روبرو نبودند و انفجار جمعیت در شهر های شاقتصادی می تواند تکه سبز شمال را هم به سرنوشت شهر های جنوبی دچار کند. در 3.2 سال اخیر ریزگرد در گیلان ایجاد و روز های آلوده زیاد شده و بافت جنگلی هم در حال از بین رفتن است و با این شرایط از گیلان یا دیگر استان های شاقتصادی هم چیزی نمی ماند.

dorezamin.com: دور زمین: سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده!

iraniro.ir: تور داخلی ایران: گردشگری ایران، سفر به مشهد، اصفهان، تهران، کیش، قشم، یزد، تبریز، اخبار ایران